De tien geboden voor de kritische sociologie*

1. Gij zult onderscheiden wat kritische sociologie is en wat niet.

2. Gij zult geen andere dan sociologisch relevante doelstellingen voor ogen hebben en u nooit verschuilen achter kleingeestige vormen van professionaliteit. Dus geen technisch perfecte onderzoeken op basis van irrelevante uitgangspunten, noch reductie van een complexe werkelijkheid tot enkele “controleerbare” variabelen en/of decimalen achter de komma.

3. Gij zult de sociologie nooit ijdel gebruiken. Dit betekent dat u discussie met leken zoekt en nimmer onoverkomelijke barrières opwerpt middels onbegrijpelijk vakjargon. Evenmin verduistert u het inzicht door nodeloos complexe berekeningsmethoden op basis van oppervlakkige vragenlijsten die nauwelijks recht doen aan de onderliggende werkelijkheid.

4. Gedenk op gezette tijden, in volledige rust, het verbond tussen werkelijkheid en sociologische verbeeldingskracht. Empirische waarneming van verschijnselen is de basis, maar een reflexief bewustzijn van de grotere verbanden de onontkoombare metgezel.

5. Gij zult u moedig uiteenzetten met het lijden der mensheid. Voorafgaand aan een helder analytisch oordeel zult u, in het volle bewustzijn van al uw zintuigen, afdalen in de modderpoel van menselijk lijden, onrechtvaardigheid en ongelijkheid.

6. Eert uw lezers. Gij zult de aandacht vasthouden met oorspronkelijke inzichten, kraakheldere analyses, humor en bondigheid. Presenteer zelfs (juist!) resultaten van statistisch onderzoek eenvoudig, duidelijk én volledig, in het bijzonder waar u tot nieuwe inzichten komt.

7. Eert de twijfel. Onderwerp uw analyses en resultaten aan het onpeilbare, diepzinnige en nietsontziende licht van de humor.

8. Wees geestelijk onafhankelijk. Gij zult niet oordelen op basis van macht, autoriteitsargumenten, geld, peerpressure of mode.

9. Verhoud u tot morele vraagstukken. Besef dat neutraliteit een morele keuze is. Een samenleving is geen laboratorium voor sociologische experimenten met (onbedoelde) gevolgen. Door proefpersonen dient vooraf toestemming te worden verleend.  

10. Gij zult onderzoeken alsof gij de enige socioloog op aarde bent.

Mári Glas (1968)

* Geïnspireerd op de tien geboden voor de literatuurkritiek, door Arjen Fortuin.